देशभर धान रोपाइँ सुस्त, खेतीयोग्य जमिन घट्दै गए पनि उत्पादकत्वमा भने सुधार

काठमाडौँ — यस वर्ष पर्याप्त वर्षा नहुँदा देशभर बर्खे धान रोपाइँ प्रभावित भएको छ। असारको तेस्रो साता बित्न लाग्दा पनि अपेक्षित पानी नपर्दा कृषकहरूले रोपाइँ गर्न सकेका छैनन्। यद्यपि, केही स्थानमा सिँचाइको वैकल्पिक व्यवस्था भएकाले रोपाइँ बढ्ने आशा गरिएको छ।

गण्डकी प्रदेशमा असार १५ गतेसम्म २८.२० प्रतिशत मात्र धान रोपाइँ भएको छ, जुन गत वर्षको तुलनामा कम हो। प्रदेश कृषि विकास निर्देशनालयका कृषि अर्थ विज्ञ मनोज पौडेलका अनुसार बाह्रैमास सिँचाइ सुविधा भएका ठाउँमा रोपाइँ भइसकेको भए पनि आकाशे पानीमा निर्भर हुनुपर्ने ठाउँमा वर्षाको कमीले ढिलाइ भएको छ। गण्डकीमा सबैभन्दा बढी बागलुङमा ४५ प्रतिशत र सबैभन्दा कम गोरखामा १० प्रतिशत रोपाइँ भएको छ।

यस्तै, झापामा पनि पर्याप्त वर्षा नहुँदा रोपाइँ प्रभावित भएको छ। गत वर्ष यस समयमा करिब २५ प्रतिशत रोपाइँ सकिएकोमा यो वर्ष १४ प्रतिशतको हाराहारीमा मात्र भएको छ। झापाका कृषक रतनकुमार भुलेलले सिँचाइको वैकल्पिक व्यवस्था नभएकाले समस्या भएको र रोपाइँ नहुँदा बीउ पहेँलिएको गुनासो गरे। कृषि ज्ञान केन्द्र झापाका प्रसार अधिकृत चेतराज भण्डारीले किसानले पानी तान्ने मोटर प्रयोग गर्न थालेकाले रोपाइँ बढ्ने विश्वास व्यक्त गरेका छन्।

घट्दै खेतीयोग्य जमिन गण्डकी प्रदेशमा बर्खे धान बालीको क्षेत्रफल निरन्तर घटिरहेको छ। आर्थिक वर्ष २०७९/०८० मा ९७ हजार ७६९ हेक्टरमा धानखेती गरिएकामा गत वर्ष ९६ हजार ५३ हेक्टर र यस वर्ष ९४ हजार १८२ हेक्टरमा मात्र रोपाइँ हुने अनुमान छ। घरघडेरीले उब्जाउ क्षेत्र नासिनु, जग्गाको खण्डीकरण, जग्गा बाँझो रहनु र तीव्र बस्ती विस्तार जस्ता कारणले धानखेती घट्दै गएको निर्देशनालयले जनाएको छ।

झापामा पनि धान खेतीको क्षेत्रफल ८७ हजार पाँच सय हेक्टरबाट घटेर ७५ हजार चार सय ६९ हेक्टर पुगेको छ। नवलपुर, कास्की, स्याङ्जा, तनहुँ, गोरखा, लमजुङ, पर्वत, म्याग्दी, बागलुङ, कावासोती, गैँडाकोट, गौरादह, गौरीगञ्ज र कचनकवलजस्ता क्षेत्रहरू धानका प्रमुख पकेट क्षेत्र हुन्।

उत्पादकत्वमा सुधार र मलको अभाव धान रोपाइँको क्षेत्रफल घटे पनि उत्पादकत्व भने बढेको पाइएको छ। गण्डकी प्रदेशमा दुई वर्षअघि प्रतिहेक्टर ३.६ मेट्रिक टन धान उत्पादन भएकामा गत वर्ष बढेर ३.७३ मेट्रिक टन पुगेको थियो। अनुकूल हावापानी, रासायनिक मलको उपलब्धता, धानमा प्रकोपजन्य रोग नलाग्नु, सिँचाइ सुविधा र उन्नत बिउबिजनका कारण उत्पादकत्व बढेको कृषि अर्थ विज्ञ मनोज पौडेलले बताए।

यसैगरी, झापामा पनि बर्खे धानको उत्पादकत्व हरेक वर्ष बढ्दै गएको छ। आर्थिक वर्ष २०७८/०७९ मा ४.८५, आव २०७९/०८० मा ४.८९ र गत आवमा ५.०५ मेट्रिक टन प्रतिहेक्टर पुगेको कृषि ज्ञान केन्द्रले जनाएको छ।

यद्यपि, झापामा गत वर्षझैँ यस वर्ष पनि रासायनिक मलको अभाव भएको छ। कृषि ज्ञान केन्द्रका प्रमुख सागर विष्टले बर्खे धान खेतीका लागि आवश्यक पर्ने डिपीए १२ हजार मेट्रिक टन र युरिया १४ हजार मेट्रिक टनमध्ये गत वर्ष मागको १० प्रतिशत मात्र आपूर्ति भएको बताए। गोबरको प्रयोग बढाउन सके ४० प्रतिशत रासायनिक मलको प्रयोग घटाउन सकिने सुझाव पनि उनले दिए।

यस वर्षको धान उत्पादनले हामीलाई कतिसम्म आत्मनिर्भर बनाउला त?