परोपकार प्रसूति अस्पतालमा निःशुल्क अब्स्टेट्रिक फिस्टुला शल्यक्रिया सुरु, अन्य अस्पतालमा पनि सेवा जारी

काठमाडौँ – प्रसूतिजन्य जटिलताका कारण पाठेघरमा प्वाल (अब्स्टेट्रिक फिस्टुला) को समस्याबाट पीडित महिलाहरूले अब राहतको सास फेर्न पाउने भएका छन्। थापाथलीस्थित परोपकार प्रसूति तथा स्त्री रोग अस्पतालले यस्ता बिरामीका लागि निःशुल्क शल्यक्रिया सेवा सुरु गरेको छ। अस्पतालका अधिकारीहरूका अनुसार, यो पहिलो पटक हो जब संघीय अस्पतालले पाठेघरको प्वालको निःशुल्क शल्यक्रिया सेवा प्रदान गर्न थालेको छ।

अस्पतालका निर्देशकले हालै एक जना महिलाको निःशुल्क शल्यक्रिया गरिसकिएको जानकारी दिएका छन्। उनले धेरै महिलाहरूलाई यो निःशुल्क सुविधाबारे जानकारी नहुन सक्ने भन्दै समस्या भएका सबै महिलाहरूलाई अस्पतालमा आएर निःशुल्क उपचार लिन र आफ्नो जीवनको गुणस्तर सुधार गर्न आग्रह गरेका छन्।

अब्स्टेट्रिक फिस्टुला प्रसूतिजन्य सबैभन्दा गम्भीर चोटमध्ये एक हो। लामो समयसम्मको प्रसवका कारण योनि र मलद्वारबीच प्वाल पर्ने अवस्थालाई अब्स्टेट्रिक फिस्टुला भनिन्छ। विशेषगरी पहाडी र हिमाली क्षेत्रका महिलाहरू स्वास्थ्य सुविधामा पुग्न ढिलाइ हुँदा यो समस्याबाट ग्रसित हुने गर्छन्। चिकित्सकहरूका अनुसार प्रभावित महिलाहरूलाई पिसाब वा दिसा चुहिने वा दुवै समस्या हुन सक्छ।

अस्पतालका निर्देशकका अनुसार पाठेघरमा प्वाल पर्दा शारीरिक समस्या मात्र नभई गम्भीर मानसिक तनाव पनि हुन्छ। यस्तो अवस्थाले पतिसँगको शारीरिक सम्बन्धमा असर पार्न सक्ने र समाज तथा परिवारका सदस्यबाट समेत बहिष्कारमा पर्न सक्ने सम्भावना रहन्छ। यो समस्या रोकथाम गर्न सकिने र धेरैजसो अवस्थामा शल्यक्रियामार्फत पूर्ण रूपमा निको पार्न सकिने चिकित्सकहरू बताउँछन्।

परोपकार प्रसूति तथा स्त्री रोग अस्पतालका साथै नेपालका अन्य केही अस्पतालहरूले पनि अब्स्टेट्रिक फिस्टुलाको निःशुल्क शल्यक्रिया सेवा प्रदान गर्दै आएका छन्। प्रदेश अस्पताल सुर्खेत र बीपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान धरान यस्ता सेवा प्रदायक संस्थाहरूमा प्रमुख छन्।

यसका अतिरिक्त, पाटन अस्पताल र काठमाडौँ मोडल अस्पताल ले पनि संयुक्त राष्ट्रसंघीय जनसंख्या कोष (यूएनएफपीए) जस्ता संस्थाहरूको सहयोगमा फिस्टुला पीडित महिलाहरूको निःशुल्क उपचार गर्दै आएका छन्। बागमती प्रदेश सरकार स्वास्थ्य मन्त्रालयले पनि मोडल अस्पतालसँगको सहकार्यमा प्रसव फिस्टुला रोगको पहिचान र निःशुल्क उपचार सुरु गरेको पाइएको छ।

अस्पतालका अधिकारीहरूले संयुक्त राष्ट्रसंघीय जनसंख्या कोष (यूएनएफपीए) ले उपचार खर्चको लागि अस्पताललाई भुक्तानी गर्ने सहमति जनाएको बताएका छन्। यसअघि, अस्पतालमा यो उपचारका लागि प्रत्येक बिरामीले ५० हजारदेखि ६० हजार रुपैयाँसम्म तिर्नुपर्ने हुन्थ्यो।

नेपालमा हाल ४० हजारदेखि ५० हजारसम्म महिलाहरूमा अब्स्टेट्रिक फिस्टुलाको समस्या रहेको अनुमान गरिएको छ। स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालय र यूएनएफपीए ले विगतमा गरेको एक अध्ययनले देशमा हरेक वर्ष २०० देखि ४०० महिलामा यो समस्या देखिने गरेको जनाएको छ। विशेषज्ञहरूका अनुसार, यस समस्यासँग जोडिएको सामाजिक कलंकका कारण धेरैजसो घटनाहरू रिपोर्ट नहुने हुँदा अनुमानित संख्या वास्तविकताभन्दा धेरै बढी हुन सक्छ।

लामो र अवरुद्ध प्रसव, दक्ष स्वास्थ्यकर्मीको अभाव, समयमै स्वास्थ्य संस्थामा पुग्न नसक्नु, बालविवाह र किशोरावस्थामा हुने गर्भावस्था यस समस्याका मुख्य कारणहरू हुन्। अब्स्टेट्रिक फिस्टुलाले शारीरिक समस्याका साथै मानसिक तनाव, सामाजिक बहिष्कार, र परिवार तथा समाजबाट अपहेलना जस्ता गम्भीर सामाजिक परिणामहरू निम्त्याउँछ।

यूएनएफपीए ले नेपालमा अब्स्टेट्रिक फिस्टुलाको रोकथाम र उपचारमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्दै आएको छ। यूएनएफपीए ले नेपाल सरकारसँगको सहकार्यमा फिस्टुलाको अन्त्यका लागि अभियानहरू चलाएको छ, निःशुल्क शल्यक्रियाका लागि सहयोग गरेको छ, स्वास्थ्य संस्थाहरूको क्षमता अभिवृद्धिमा सहयोग पुर्याएको छ, र स्वास्थ्यकर्मीहरूलाई तालिम प्रदान गर्दै आएको छ। सन् २०१० मा यूएनएफपीए को 'अब्स्टेट्रिक फिस्टुला अन्त्य अभियान' सुरु भएपछि मात्र नेपालमा यो समस्यालाई सार्वजनिक स्वास्थ्य मुद्दाको रूपमा मान्यता दिइएको हो। नेपाल सरकारले पनि यसको रोकथाम र व्यवस्थापनका लागि राष्ट्रिय रणनीति तथा कार्यविधिहरू विकास गर्ने प्रयास गरेको छ।

मे २३ लाई 'अब्स्टेट्रिक फिस्टुला अन्त्यका लागि अन्तर्राष्ट्रिय दिवस' को रूपमा मनाइन्छ र यस दिन नेपालमा पनि विभिन्न जनचेतनामूलक कार्यक्रमहरू आयोजना गरिन्छन्।

चिकित्सकहरूका अनुसार उपचार नगरिएमा यो समस्याले दीर्घकालीन मातृ मृत्युदर बढाउन सक्छ। विश्व स्वास्थ्य संगठनको एक प्रतिवेदन अनुसार नेपालले सन् २००० यता मातृ मृत्युदर ७० प्रतिशतभन्दा बढीले घटाएको छ। संयुक्त राष्ट्रसंघीय स्वास्थ्य निकायले हालै सार्वजनिक गरेको प्रतिवेदनमा नेपालमा हाल प्रति एक लाख जीवित जन्ममा १४२ नेपाली महिलाको प्रसूतिजन्य जटिलताका कारण मृत्यु हुने गरेको उल्लेख छ। राष्ट्रिय तथ्याङ्क कार्यालयले सन् २०२१ मा गरेको अघिल्लो अध्ययनले प्रति एक लाख जीवित जन्ममा १५१ मातृ मृत्यु भएको देखाएको छ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनले मातृ मृत्युदर रोकथामका लागि तत्काल लगानीको आवश्यकतामा जोड दिएको छ। विश्वभर मातृ शिशुको जीवन रक्षाका लागि संयुक्त राष्ट्रसंघको दिगो विकास लक्ष्य हासिल गर्ने सन्दर्भमा हाल अपेक्षित गति प्राप्त हुन सकेको छैन। सन् २०३० को लक्ष्य हासिल गर्नका लागि विश्वव्यापी मातृ मृत्युदर अनुपात वार्षिक करिब १५ प्रतिशतले घट्नुपर्ने हुन्छ, जुन हालको वार्षिक १.५ प्रतिशतको गिरावट दरभन्दा निकै बढी हो।

नेपालमा अब्स्टेट्रिक फिस्टुलाको निःशुल्क उपचारले महिलाहरूको स्वास्थ्य र सामाजिक जीवनमा ठूलो सुधार ल्याउने अपेक्षा गरिएको छ।